Η χρήση της μάσκας υπήρξε ένα σημείο αντιπαράθεσης στην εποχή της πανδημίας του COVID19. Στην αρχή της πανδημίας τόσο ο Π.Ο.Υ. όσο και ο Ε.Ο.Δ.Υ στην Ελλάδα έκανε σύσταση για χρήση μάσκας μόνο από ανθρώπους που ήταν ασθενείς και έβηχαν. Στη συνέχεια όμως υπήρξε διαφοροποίηση, αφού οι συστάσεις τροποποιήθηκαν.
Καθώς, λοιπόν, η πανδημία εξελισσόταν υπήρξε σύγκλιση πολιτικών που σύστηναν ή επέβαλλαν τη χρήση μάσκας από όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα έγινε υποχρεωτική η χρήση μάσκας σε όλους τους κλειστούς χώρους, καθώς και σε κατά τόπους εξωτερικούς χώρους, σε περιοχές με υψηλό επιδημιολογικό φορτίο. Κάπως έτσι, οδηγηθήκαμε στις ανακοινώσεις του Υπουργείου Παιδείας για καθολική χρήση μάσκας από τους μαθητές που φοιτούν σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, δηλαδή από το προνήπιο ως το λύκειο και τα πανεπιστήμια.
Από ψυχολογικής, όμως, άποψης η χρήση μάσκας δημιουργεί θέματα σε όλους μας:
- Χαρά, θυμός, φόβος, έκπληξη, θλίψη, περιφρόνηση, αηδία.
Τα συναισθήματα αυτά αποτελούν τα βασικά δομικά στοιχεία της συναισθηματικής εμπειρίας που εμφανίζονται σε όλη την έκταση του προσώπου μας. Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι μπορούμε σε μεγάλο βαθμό να αναγνωρίσουμε πώς αισθάνονται οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο διαβάζοντας απλώς τα πρόσωπά τους. Όλη η ανθρωπότητα εκφράζει αυτά τα επτά βασικά συναισθήματα με τρόπους που κατανοούμε καθολικά. Εξαρτάται από την έκφραση του προσώπου για να γνωρίζουμε και να κατανοούμε ο ένας τον άλλον. Με την κοινωνική απόσταση, το αυξημένο άγχος και την διαταραγμένη καθημερινή ρουτίνα λόγω του COVID19, είμαστε έτοιμοι να αναζητήσουμε συναισθηματική σύνδεση απλά βλέποντας τις εκφράσεις του προσώπου του άλλου.
- Οι μάσκες μπλοκάρουν πολύ περισσότερα από τα σταγονίδια του COVID-19.
Όταν αλληλεπιδράμε με τους άλλους ανθρώπους, συνεχώς στέλνουμε και λαμβάνουμε σιωπηλά σήματα. Όλες οι μη λεκτικές συμπεριφορές μας, οι χειρονομίες που κάνουμε, ο τρόπος που καθόμαστε, πόσο γρήγορα ή πόσο δυνατά μιλάμε, πόσο κοντά βρισκόμαστε, η επαφή που κάνουμε με τα μάτια, στέλνουν ισχυρά μηνύματα. Αυτά τα μηνύματα δεν σταματούν όταν σταματάμε να μιλάμε. Ακόμα και όταν είμαστε σιωπηλοί, επικοινωνούμε μη λεκτικά. Στηριζόμαστε, λοιπόν, στη μη λεκτική συμπεριφορά, και ιδιαίτερα στην έκφραση του προσώπου, για να εκφραζόμαστε και να επικοινωνούμε με άλλους. Αυτά τα συναισθήματα που αναφέρονται παραπάνω, και πολλά άλλα, εκφράζονται μέσω του προσώπου μας. Σε ορισμένα πλαίσια, η μη λεκτική επικοινωνία αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος αυτού που κατανοούμε στις κοινωνικές μας συναλλαγές.
Με τα πρόσωπά μας μισο-καλυμμένα, χάνουμε τις βασικές μη λεκτικές πληροφορίες και άλλες πληροφορίες, και στοιχεία όπως τα υπερυψωμένα φρύδια και οι ώμοι των ώμων γίνονται εξαιρετικά ασαφή χωρίς εικόνα από το στόμα. Αυτή η απώλεια πληροφοριών είναι σαν να μιλάτε στο κινητό τηλέφωνό σας σε μια ζώνη με αδύναμο σήμα κινητής τηλεφωνίας. Ξέρετε… εκείνες τις στιγμές που ακούτε μόνο κάποιες λέξεις και τελικά η κλήση πέφτει. Το αποτέλεσμα μας αφήνει να αισθανόμαστε λιγότερο ικανοί να επικοινωνούμε και λιγότερο σε θέση να κατανοούμε ο ένας τον άλλον.
- Τα παιδιά βρίσκουν τις μάσκες ανησυχητικές.
Πολλά μικρά παιδιά ξεσπούν σε δάκρυα ή δυσανασχετούν όταν πλησιάζει κάποιος που φοράει μάσκα. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή το έχουν ταυτίσει με κάποια άσχημη στιγμή της ζωής τους που πιθανόν να νοσηλεύτηκαν. Είναι τόσο κοινό που ορισμένα δημοτικά σχολεία απαγορεύουν τις μάσκες στο σχολείο τις Απόκριες. Ένας λόγος για αυτό, είναι ότι η ανάπτυξη της αναγνώρισης του προσώπου είναι σχετικά αδύναμη στα μικρά παιδιά. Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, μόνο όταν τα παιδιά είναι περίπου 14 ετών, φτάνουν τα επίπεδα δεξιοτήτων ενηλίκων στην αναγνώριση προσώπων. Πριν από αυτό, τα παιδιά τείνουν να βλέπουν μεμονωμένα χαρακτηριστικά του προσώπου, αντί να αναγνωρίζουν το άτομο ως σύνολο. Φορώντας μάσκες, αφαιρούμε πληροφορίες που καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολο για τα παιδιά να αναγνωρίσουν τους άλλους και να διαβάσουν συναισθηματικά σήματα, κάτι που είναι ενοχλητικό και ανησυχητικό. Αυτά τα ζητήματα μπορεί να ισχύουν ιδιαίτερα για παιδιά με διαταραχή του φάσματος του αυτισμού, συμπεριλαμβανομένου του συνδρόμου Asperger (αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας), τα οποία τείνουν να έχουν ιδιαίτερες δυσκολίες στην ανάγνωση μη λεκτικών ενδείξεων.
Είναι γεγονός ότι θα φορέσουμε μάσκα σε όλο και σε περισσότερες περιστάσεις στο άμεσο μέλλον. Μπορούμε όλοι να ελπίζουμε ότι αυτή η στρατηγική για τη δημόσια υγεία θα βοηθήσει στη μείωση της μετάδοσης του COVID-19. Αλλά όταν βάζουμε τις μάσκες μας για να βγούμε έξω, πρέπει να θυμόμαστε ότι καθώς οι μάσκες μας παρεμποδίζουν τη μετάδοση του κοροναϊού, παρεμποδίζουν επίσης σημαντικές μη λεκτικές επικοινωνίες που είναι καθολικές για τη συναισθηματική μας σύνδεση. Για όλους μας, η χρήση μάσκας μειώνει τις πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας για να εκφράσουμε τον εαυτό μας και να κατανοήσουμε τους άλλους. Είναι σαν να προσπαθείτε να πάτε στο μπάνιο με τα φώτα να σβήνουν στη μέση της νύχτας. Τα παιδιά και άλλοι στην κοινότητά μας μπορεί να το βρίσκουν ιδιαίτερα ανησυχητικό. Η αναγνώριση αυτού πρέπει να μας υπενθυμίζει να είμαστε επιεικείς με τον εαυτό μας και τους άλλους. Και όταν βγάζουμε τις μάσκες μας στο σπίτι, θα πρέπει να θυμόμαστε να ανταλλάσσουμε μεγάλα και γλυκά χαμόγελα, κυρίως με τα παιδιά μας.
Καθίσταται, συμπερασματικά φανερό, ότι η χρήση σας μάσκας θα επηρεάσει σε ένα βαθμό τον αυθορμητισμό των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων. Ωστόσο, η ένταξη σας στην καθημερινότητα αποτελεί μέσο προφύλαξης.
Πως να προετοιμάσουμε τα παιδιά σας στη χρήση μάσκας στο σχολείο.
Εάν το παιδί σας ετοιμάζεται να επιστρέψει σας σχολικές αίθουσες σύντομα, θα χρειαστεί να φορέσει μάσκα για το μεγαλύτερο μέρος σας σχολικής ημέρας. Αυτό αποτελεί μέρος νέων πρωτοκόλλων ασφαλείας που περιλαμβάνουν κανόνες σχετικά με την κοινωνική απόσταση και την απολύμανση των χεριών. Η αλλαγή μπορεί να είναι δύσκολη για την προσαρμογή των παιδιών και μπορεί να χρειαστεί επιπλέον προσπάθεια από την πλευρά σας, ώστε το παιδί σας να συμμορφωθεί με την εφαρμογή και χρήση σας μάσκας.
Η πρώτη πρόκληση με την οποία μπορείτε να έρθετε αντιμέτωποι ως γονείς είναι ότι τα παιδιά δεν θέλουν να φορούν τη μάσκα. Η δεύτερη είναι ότι δεν θα καταλάβουν γιατί πρέπει να φορούν τη μάσκα όλη την ημέρα. Η Τρίτη πρόκληση θα είναι ότι δεν καταλαβαίνουν ότι δεν πρέπει να αγγίζουν το πρόσωπό σας και να αγγίζουν το εξωτερικό μέρος σας μάσκας, επειδή είναι δυνητικά μολυσμένο. Οι τρεις παραπάνω προκλήσεις μπορεί να αποτελέσουν μεγάλα εμπόδια.
Πως μπορείτε να βοηθήσετε τα παιδιά σας να προσαρμοστούν;
- Ενδυνάμωση του παιδιού σας.
Όποτε μπορούμε να σας δώσουμε ανεξαρτησία και έλεγχο, τα παιδιά αισθάνονται καλά γι’ αυτό, και σας σας τρόπος που οι γονείς μπορούν να σας δώσουν τον έλεγχο είναι ίσως να μπορούσαν να έχουν σας διαφορετικές μάσκες. Θα
μπορούσαν να επιλέξουν ποια θέλουν να έχουν εκείνη την ημέρα. Εάν έχουν μια γιαγιά ή μια μαμά που ράβει, ίσως θα μπορούσαν να διαλέξουν κάποιο ύφασμα και να την φτιάξετε μαζί. Σας, θα μπορούσατε μαζί να ψωνίσετε μια μάσκα που θα αρέσει στο παιδί και πληροί τα πρωτόκολλα ασφαλείας.
Η ευκαιρία να εξατομικεύσετε σας μάσκες του όχι μόνο δίνει στο παιδί σας κάποιο έλεγχο στη συγκεκριμένη περίσταση, αλλά είναι σας διασκεδαστικό. Δίνεται τη δυνατότητα στο παιδί να εκφράσει την ατομικότητά του με τη μάσκα του. Αυτό είναι σημαντικό να προηγηθεί του ανοίγματος των σχολείων.
- Αποτελέστε το παράδειγμα.
Ο καλύτερος τρόπος για να μάθουν τα παιδιά – τα περισσότερα παιδιά που είναι τυπικοί μαθητές – είναι με το να βλέπουν. Έτσι, αν δουν σας γονείς σας να φορούν μάσκα, τότε θα πιστεύουν ότι είναι εντάξει και αυτοί να φορούν μάσκα.
Σας τρόπος για να εξομαλυνθεί η χρήση μάσκας για το παιδί σας είναι να φοράτε και οι ίδιοι. Φορέστε μάσκα όποτε βγαίνετε, σίγουρα, αλλά σας να τη φοράτε και μέσα στο σπίτι. Πείτε στο παιδί σας ότι τη φοράτε για να τη συνηθίσετε.
Πείτε: «Λοιπόν, συνηθίζω να φοράω τη μάσκα μου, γιατί νομίζω ότι θα πρέπει να τη φοράω στη δουλειά, οπότε θέλω απλώς να νιώθω άνετα. Θέλω να σιγουρευτώ ότι δεν με τσιμπάει, δεν τραβά τα αυτιά μου και ότι είναι άνετη και αισθάνομαι εντάξει με αυτήν όταν αναπνέω».
Θα πρέπει σας να διευκολύνετε το παιδί σας να φοράει τη μάσκα για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε ένα αυτοκόλλητο γράφημα ή μάρκες ή οποιαδήποτε μορφή θετικής ενίσχυσης, σας αυτή την κατελυθυνση.
Θα μπορούσατε σας να βοηθήσετε το παιδί σας (αν είναι μικρό) να φτιάξει μάσκες για σας κούκλες ή τα αρκουδάκια του, για να νοιώσει και διασκέδαση καθώς τη φορά.
- Βρείτε μια μάσκα με καλή εφαρμογή
Αποτελεί μεγάλη προσδοκία να περιμένουμε ότι τα παιδιά θα φορούν τη μάσκα για όλη την ημέρα, και έτσι με αυτήν την προσδοκία να έχει οριστεί, σίγουρα πρέπει να είναι άνετη. Έτσι, ίσως χρειαστεί να επιλέξετε από δύο διαφορετικά στυλ ή διαφορετικά μεγέθη, για να φτάσετε πραγματικά σε αυτό το σημείο, αν δεν θέλετε να έχετε αυτή την αγωνία την πρώτη ημέρα του σχολείου ή κάθε μέρα το πρωί την πρώτη εβδομάδα.
- Διδάξτε σας το σωστό χειρισμό σας μάσκας.
Πριν επιστρέψει στο σχολείο, το παιδί σας πρέπει να εξασκηθεί και να είναι σε θέση να φορέσει και να αφαιρέσει σωστά τη μάσκα του. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να τοποθετεί και αφαιρεί τη μάσκα αποκλειστικά από τα αυτιά ή τα λάστιχα και μην αγγίζει ποτέ το εξωτερικό σας μάσκας. Όταν αφαιρεθεί, η μάσκα πρέπει να διπλωθεί στη μέση και να τοποθετηθεί κάπου ασφαλής. Τόσο πριν όσο και μετά από κάθε φορά που ακουμπούν τη μάσκα, θα πρέπει σας να απολυμαίνουν τα χέρια σας.
Τα παραπάνω είναι πολλά για να θυμάστε, οπότε θα πρέπει να αρχίσετε να εκπαιδεύετε το παιδί σας το συντομότερο δυνατό.
Αποτελεί μεγάλη πρόκληση σας και πολύ μεγάλη προσδοκία να φορούν τα παιδιά σωστά και όποτε απαιτείται τη μάσκα σας, ειδικά από τα μικρά παιδιά σας, αλλά και σας εφήβους σας.
Σας, δεδομένου ότι οι μάσκες πρέπει να πλένονται πριν να φορεθούν ξανά, θα πρέπει να έχετε τουλάχιστον μία μάσκα για κάθε μέρα σας εβδομάδας για το παιδί σας και πιθανότατα θα πρέπει να έχουν τουλάχιστον μία επιπλέον μάσκα ανά πάσα στιγμή, ενώ στο σχολείο, για κάθε περίπτωση που κάτι να συμβεί στην πρώτη.
Πατρώνης Παράσχος. Msc.
Πτυχιούχος Λογοθεραπευτής
Δημοπούλου Σοφία
Παιδοψυχολόγος
Ντιάνα Ραμαντάν
Παιδοψυχολόγος